«ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΩΝ ΦΑΙΑΚΩΝ»- «ΙΣΤΟΣ» Δίκτυα Σχολείων και Εκπαιδευτικές Υπηρεσίες για την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση

Βασιλική Κόλλια
Ίδρυμα Μελετών Λαμπράκη
Ι. Παπαρρηγοπούλου 3, 105 61, Αθήνα
Tηλ.: 3311848 – 51, Fax: 3230668
E-mail: vasiliki@lrf.gr
Web-site: http://www.lrf.gr

Περίληψη

Στο κείμενο που ακολουθεί θα γίνει μια συνοπτική παρουσίαση των έργων ΙΣΤΟΣ και Νησί των Φαιάκων, που αποτελούν πρωτοποριακές προσπάθειες με στόχο τη δημιουργία δικτύων σχολείων στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση για την παροχή εκπαιδευτικών υπηρεσιών κάνοντας χρήση παιδαγωγικών πρακτικών με την αξιοποίηση της τεχνολογίας των πολυμέσων.

1. Εισαγωγή

Κατά τις μικρές, τις κατεξοχήν διαμορφώσιμες και θεμελιακές για την περαιτέρω ανάπτυξη του παιδιού ηλικίες είναι κοινώς αποδεκτό ότι δημιουργούνται οι βάσεις κάθε είδους μάθησης και σταδιακά οικοδομείται η γνώση μέσα από τη δραστηριότητα του υποκειμένου και τη συνεχή αλληλεπίδρασή του με το περιβάλλον.

Λόγω ακριβώς των ιδιαιτεροτήτων και της σημασίας των εν λόγω ηλικιών, οι προσπάθειες εισαγωγής των Νέων Τεχνολογιών στο χώρο της Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, και ένταξής τους στη διαδικασία μάθησης βρίσκονται ακόμα σε εμβρυακό επίπεδο. Ένας επιπλέον λόγος που δυσχεραίνει τις προσπάθειες αυτές αποτελεί και ο παραδοσιακός τρόπος οργάνωσης των διαδικασιών διδασκαλίας και μάθησης στο σύγχρονο σχολικό περιβάλλον, τόσο της Πρωτοβάθμιας όσο και της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Σύμφωνα με την ισχύουσα οργάνωση της σχολικής τάξης, ο ρόλος του δασκάλου ως επί το πλείστον συρρικνώνεται στο ρόλο του αναμεταδότη της γνώσης, οι μαθησιακές δραστηριότητες περιορίζονται στην ανάγνωση του ενός βιβλίου, ενώ τα μέσα και εργαλεία μάθησης παραμένουν αναξιοποίητα.

Σ’ έναν, ωστόσο, ραγδαία μεταβαλλόμενο κόσμο καθίσταται προφανές ότι απαιτείται η ανάπτυξη της κρίσης, της αυτενέργειας, της ευελιξίας και συνέργειας των συντελεστών της μάθησης (π.χ. του δασκάλου, του μαθητή, της οικογένειας, των άλλων κοινωνικών φορέων), οι οποίοι θα χρειαστεί να μάθουν να λειτουργούν σε μια περισσότερο απαιτητική και γεμάτη πολυπλοκότητες πραγματικότητα. Απαιτείται η ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων δημιουργίας σύνθετων παιδαγωγικών παρεμβάσεων και καταστάσεων, όπου τα σύγχρονα τεχνολογικά εκπαιδευτικά μέσα, ιδιαίτερα στη μορφή των πολυμέσων, θα μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην ποσοτική και ποιοτική αναβάθμιση της μάθησης και της διδασκαλίας.

Τα έργα ΙΣΤΟΣ και Νησί των Φαιάκων στοχεύοντας στη δημιουργία ευέλικτων περιβαλλόντων μάθησης και διδασκαλίας στο σχολικό περιβάλλον επιχειρούν μια προσπάθεια διερεύνησης του τρόπου ένταξης και των δυνατοτήτων αξιοποίησης των δικτύων στην Πρωτοβάθμια εκπαίδευση.

2. ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΩΝ ΦΑΙΑΚΩΝ: Πιλοτική παιδαγωγική αξιοποίηση δικτυακής και υπολογιστικής τεχνολογίας στα Δημοτικά σχολεία

Το Νησί των Φαιάκων αποτελεί πρόγραμμα της ενέργειας ΟΔΥΣΣΕΙΑ του ΕΠΕΑΚ και στοχεύει στην πιλοτική αξιοποίηση υπολογιστικής και δικτυακής τεχνολογίας στο κύριο εκπαιδευτικό έργο στα δημοτικά σχολεία εστιάζοντας στην Ε΄ και ΣΤ΄ τάξη. Στους στόχους του έργου εμπίπτει η δημιουργία δικτύου σχολείων, η σύνδεση σχολείων της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης στο Internet, καθώς και η ανάπτυξη ή/ και προσαρμογή εκπαιδευτικού λογισμικού, κατάλληλου για χρήση από μαθητές δημοτικών σχολείων, που θα αξιοποιηθεί κατά τη διάρκεια των δράσεων (ενδοσχολικών και διασχολικών) της πιλοτικής εφαρμογής στα σχολεία. Το έργο θα έχει διάρκεια δύο ετών με ημερομηνία έναρξης 1/7/1998 και λήξης 30/6/2000. Η αξιολόγηση του έργου θα γίνει με την πιλοτική εφαρμογή του σε 10 περίπου δημοτικά σχολεία, που βρίσκονται στη Θεσσαλία (Λάρισα-Μαγνησία), Κρήτη (Ρέθυμνο), και Αθήνα.

Εκτιμώντας την αδυναμία των σχολικών αναλυτικών προγραμμάτων να ενθαρρύνουν την αναζήτηση νέων εναλλακτικών διδακτικών/μαθησιακών προσεγγίσεων, καινοτόμων βιωματικών-επικοινωνιακών μεθόδων και δυνατοτήτων αξιοποίησης των σύγχρονων εποπτικών μέσων διδασκαλίας, επιχειρείται στα πλαίσια του έργου η ενίσχυση της διερευνητικής και συνεργατικής μάθησης και της χρήσης υπολογιστικής και δικτυακής τεχνολογίας ως μέσων ειδικής διδακτικής, διερεύνησης, έκφρασης ιδεών και επικοινωνίας. Έτσι, έμφαση δίνεται κυρίως στην παροχή ευκαιριών προς τους μαθητές να αναπτύξουν περισσότερο βασικές δεξιότητες, καθώς και ανοιχτές και δημιουργικές μαθησιακές στάσεις, παρά στην παροχή ειδικών γνώσεων «φροντιστηριακού» χαρακτήρα. Η χρήση του υπολογιστή δε θα αποσκοπεί μόνο στην ανάπτυξη του τεχνολογικού αλφαβητισμού των μαθητών αλλά κυρίως θα λειτουργεί ως εργαλείο υποστήριξης και ενίσχυσης των μαθημάτων που διδάσκονται στο δημοτικό σχολείο.

Παράλληλα, το λογισμικό που θα αναπτυχθεί ή/και θα προσαρμοστεί θα μπορεί να στηρίξει ενδοσχολικές και διασχολικές δραστηριότητες, σε τέσσερις βασικούς (θεματικούς) άξονες αναφοράς-ανάπτυξης, αντλώντας περιεχόμενο από τα πεδία της Γλώσσας/ Λογοτεχνίας, της Ελληνικής Μυθολογίας, των Φυσικών Επιστημών και των Μαθηματικών, έτσι ώστε για κάθε βασικό θεματικό άξονα να προσφέρεται η δυνατότητα συμμετοχής των μαθητών σε εκπαιδευτικά σενάρια. Ο σχεδιασμός του λογισμικού που θα αναπτυχθεί θα είναι βασισμένος στην ύπαρξη του δικτύου και έτσι το λογισμικό θα εκμεταλλεύεται, όπου αυτό κριθεί σκόπιμο, πρόσβαση σε απομακρυσμένους πόρους και υπηρεσίες ενώ θα παρέχει τη δυνατότητα επικοινωνίας μεταξύ απομακρυσμένων ομάδων χρηστών, από την απλή μορφή ανταλλαγής μηνυμάτων μέχρι την υποστήριξη σύνθετων μορφών συνεργασίας.

Επιπλέον, στόχος απώτερος του προγράμματος είναι να δώσει την ευκαιρία να αναπτυχθεί και συσσωρευτεί εμπειρία χρήσιμη για τον σχεδιασμό των ενεργειών για την ευρύτερη αξιοποίηση των υπολογιστικών και δικτυακών τεχνολογιών στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση.

Οι φορείς εκτέλεσης του έργου είναι το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΠΤΔΕ/Α) σε συνεργασία με το Ίδρυμα Μελετών Λαμπράκη (ΙΜΛ), το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης (ΠΤΔΕ/Κ), το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (ΠΤΔΕ/Θ) και το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ).

3. ΙΣΤΟΣ: Πολιτιστικό Υλικό και Εκπαιδευτικές Υπηρεσίες στα Δίκτυα

Το έργο ΙΣΤΟΣ έχει ως στόχο τη διευκόλυνση της πρόσβασης των σχολείων της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης σε πολιτιστικό υλικό με τη χρήση δικτύων και άλλων ψηφιακών μέσων (Internet, CD-ROMs κ.λ.π.). Η αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και της σύγχρονης πολιτιστικής δημιουργίας σε ευέλικτα περιβάλλοντα εξ αποστάσεως μάθησης επικεντρώνονται στα πλαίσια αυτού του έργου στον χώρο της δημόσιας εκπαίδευσης, για μαθητές ηλικίας 10-12 ετών. Το έργο εντάσσεται στο Πρόγραμμα Επιδεικτικών Έργων της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας του Υπουργείου Ανάπτυξης και έχει διάρκεια δύο ετών, με ημερομηνία έναρξης το Νοέμβριο του 1998.

Στην ομάδα υλοποίησης του έργου συμμετέχουν σημαντικοί εκπαιδευτικοί και πολιτιστικοί φορείς καθώς και έμπειροι οργανισμοί τεχνολογικών καινοτομιών: Ίδρυμα Μελετών Λαμπράκη, Expertnet, Ινστιτούτο Επεξεργασίας του Λόγου, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης-Πανεπιστήμιο Αθηνών, ΟΤΕnet, Σύλλογος Οι φίλοι της Μουσικής – Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, Ταινιοθήκη της Ελλάδος, Βυζαντινό & Χριστιανικό Μουσείο, Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου.

Ο ΙΣΤΟΣ αποτελεί μια πρωτοποριακή προσπάθεια στο χώρο της εκπαίδευσης που έχει ως στόχο:

· την αξιοποίηση πολιτιστικού υλικού, σε ψηφιακή μορφή, για την εκπαίδευση. Πιο συγκεκριμένα, επιδιώκεται αφενός η απόκτηση γνώσης σχετικά με την πολιτιστική κληρονομιά αλλά και τη σύγχρονη πολιτιστική δημιουργία, και αφετέρου η αξιοποίηση του πολιτιστικού υλικού για μια διαθεματική διδακτική προσέγγιση των επιμέρους γνωστικών αντικειμένων που διδάσκονται στην Ε’ και ΣΤ’ τάξη του Δημοτικού.

· τη σύνδεση σχολείων της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης (10 σχολεία κατά την πιλοτική φάση του έργου) σε ένα ενιαίο δίκτυο με δυνατότητα πρόσβασης στο Internet και μεταξύ τους διασύνδεσης. Στο πλαίσιο αυτό επιδιώκεται η δοκιμαστική χρήση μεθόδων εξ αποστάσεως μάθησης στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση (Ε’ και ΣΤ’ τάξη Δημοτικού) για μαθητές και εκπαιδευτικούς.

Επιπλέον, στους στόχους του έργου εμπίπτει και η παράλληλη ευαισθητοποίηση της σχολικής κοινότητας, των πολιτιστικών φορέων και της βιομηχανίας (εταιρείες υλικού και λογισμικού, παροχείς υπηρεσιών Internet/Web, κλπ.), ώστε να αναληφθούν από κοινού πρωτοβουλίες βελτίωσης της παρεχόμενης εκπαίδευσης στις εν λόγω ηλικίες αλλά και διεύρυνσης της αγοράς του εκπαιδευτικού υλικού πολυμέσων και των τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών και υπηρεσιών Internet.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο σχεδιασμός της υπηρεσίας βασίστηκε σε μελέτη (Σεπτέμβριος 1996 – Φεβρουάριος 1997) που διεξήγαγε το Ίδρυμα Μελετών Λαμπράκη σε συνεργασία με την εταιρεία Expertnet κατά τη διάρκεια της πρώτης φάσης υλοποίησης του έργου. Η μελέτη αυτή είχε στόχο τη διερεύνηση και ανάλυση των εκπαιδευτικών-μαθησιακών αναγκών, όπως διαμορφώνονται στο σχολικό περιβάλλον («Μελέτη Εφαρμογής»). Η ανάλυση των αναγκών των χρηστών έγινε μέσω ερωτηματολογίων, συνεντεύξεων και συναντήσεων εργασίας με τη συμμετοχή εμπειρογνωμόνων, στελεχών της εκπαίδευσης και άλλων εκπροσώπων της εκπαιδευτικής κοινότητας και των πολιτιστικών φορέων.

4. ΙΣΤΟΣ – ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΩΝ ΦΑΙΑΚΩΝ : Παρεχόμενες υπηρεσίες

Όπως διαφαίνεται από τη σύντομη παρουσίαση των δύο έργων, η φύση τους είναι πιλοτική τόσο σε τεχνολογικό όσο και σε λειτουργικό επίπεδο, καθώς στοχεύει στον προσδιορισμό και την πειραματική επαλήθευση βιώσιμων λύσεων, που θα εξασφαλίζουν υπολογιστική και δικτυακή υποδομή, σε επίπεδο σχολικής μονάδας (χαμηλό λειτουργικό κόστος εξοπλισμού και ικανοποιητική διαθεσιμότητα μέσων).

Σημαντικό στοιχείο των δύο έργων είναι ότι τα σενάρια μάθησης που θα αναπτυχθούν στα πλαίσια τους στοχεύουν σ’ ένα σχολικό περιβάλλον το οποίο επιδιώκεται να έχει τα εξής χαρακτηριστικά: (α) δυνατότητες συνεργατικής μάθησης, για τους μαθητές και τους δασκάλους στο δίκτυο, (β) δυνατότητες επικοινωνίας και συνεργασίας με άλλα σχολεία και μαθητές/δασκάλους, (γ) δυνατότητες εξατομικευμένης μάθησης (αυτο-μάθησης), με κατάλληλη υποστήριξη από ειδικούς/ επιμορφωτές και προσφορά πηγών γνώσης, για τους μαθητές και τους δασκάλους.

Αυτό που πρέπει να τονισθεί ιδιαίτερα είναι ότι και στα δύο έργα δίνεται έμφαση στη διαδικασία της επικοινωνίας στο πλαίσιο των σεναρίων μάθησης καθότι κρίνεται ότι έχει σπουδαιότητα εξίσου μεγάλη με το περιεχόμενο, δηλαδή το υλικό που προσφέρεται σε μαθητές και δασκάλους. Και αυτό, γιατί η διαδικασία της μάθησης δεν περιορίζεται σε “εντύπωση” και “απορρόφηση” γνώσεων (περιεχόμενο) αλλά, αντίθετα, διευκολύνεται σημαντικά με την αλληλεπίδραση με το γνωστικό περιεχόμενο που παρέχεται, τον πειραματισμό με διαφορετικές εφαρμογές του, τον συνδυασμό με τις εμπειρίες του μαθητή και την ενεργητική επεξεργασία του σε διαφορετικά περιβάλλοντα και για διαφορετικούς σκοπούς. Η διαδικασία της επικοινωνίας, λοιπόν, όπως διαμορφώνεται μέσα από τις παρεχόμενες δραστηριότητες τηλεμάθησης, καθορίζει σε πολύ μεγάλο βαθμό τον τρόπο παρουσίασης, προσέγγισης και επεξεργασίας του διδακτικού υλικού.

Πιο συγκεκριμένα η ολοκληρωμένη υπηρεσία τηλεμάθησης που θα παράσχουν τόσο ο ΙΣΤΟΣ όσο και το Νησί των Φαιάκων απαρτίζεται από τις εξής επιμέρους υπηρεσίες:

• Πρόσβαση σε βάσεις δεδομένων
• Ηλεκτρονικά περιοδικά
• Ομάδες συζητήσεων
• Help-desk

Θα πρέπει να διευκρινιστεί, ωστόσο, ότι η πρόσβαση σε βάσεις δεδομένων, που θα παρέχεται ως υπηρεσία και στους μαθητές και στους δασκάλους, θα διαφοροποιείται και ως προς το διατιθέμενο περιεχόμενο, αλλά και ως προς τη μορφή και λειτουργικότητα. Για παράδειγμα, οι δάσκαλοι θα έχουν πρόσβαση σε βιβλιογραφικούς καταλόγους, συλλογές web-sites, σχεδίων μαθημάτων ή εκπαιδευτικού υλικού, ενώ οι μαθητές θα έχουν πρόσβαση σε συλλογές εικόνων, καταλόγους πολιτιστικού υλικού κ.ο.κ. Με την ίδια λογική, οι δάσκαλοι θα έχουν πρόσβαση σε βάσεις δεδομένων με ευρύτερο ενδιαφέρον, όπως καταλόγους διεθνούς βιβλιογραφίας, συλλογές web-sites ξένων πολιτιστικών και εκπαιδευτικών οργανισμών (π.χ. εικονικά μουσεία, πινακοθήκες, αρχεία, βιβλιοθήκες), καταλόγους on-line εκπαιδευτικών προγραμμάτων με διεθνή συμμετοχή, ακαδημαϊκές πηγές, αποτελέσματα ερευνών κτλ.

Επίσης, πρέπει να σημειωθεί ότι τα ηλεκτρονικά περιοδικά που θα δημιουργηθούν, θα διαφοροποιούνται ως προς τη θεματική τους αλλά και την επικοινωνιακή τους γλώσσα, ώστε να εξυπηρετούν ανάγκες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των δασκάλων και των μαθητών. Σίγουρα, η πληροφορία που αφορά το μαθητή δεν ταυτίζεται με την πληροφορία που ενδιαφέρει το δάσκαλο, αλλά και ο κώδικας επικοινωνίας είναι διαφορετικός για τον μεν και τον δε. Τα ηλεκτρονικά περιοδικά θα διακινούν πληροφορία που αφορά τις ενδοσχολικές/διασχολικές δραστηριότητες των μαθητών, αλλά και νέα/ειδήσεις από τους πολιτιστικούς και εκπαιδευτικούς οργανισμούς, εκδηλώσεις, προγράμματα.

Τέλος, οι ομάδες συζητήσεων που προβλέπονται θα κινούνται σε θέματα που ενδιαφέρουν ξεχωριστά τους μαθητές και τους δασκάλους, χωρίς, όμως, να αποκλείεται η δυνατότητα συγκρότησης και κάποιων ‘μικτών’ ομάδων συζητήσεων, όπου δάσκαλοι και μαθητές ανταλλάσσουν ιδέες ή οι δάσκαλοι αναλαμβάνουν έναν πιο καθοδηγητικό/συντονιστικό ρόλο. Κατά τον ίδιο τρόπο, ειδικοί από τους πολιτιστικούς οργανισμούς αλλά και παιδαγωγοί/επιμορφωτές θα μπορούν να αναλάβουν έναν παρόμοιο συμβουλευτικό/συντονιστικό ρόλο σε ομάδες συζητήσεων των δασκάλων.

Αναγνωρίζοντας τον καίριο ρόλο που διαδραματίζει το εκπαιδευτικό δυναμικό στην αποτελεσματική λειτουργία ενός προγράμματος και κατ’ επέκταση την έμφαση που πρέπει να δοθεί στην επαρκή κατάρτισή του, και τα δύο έργα προβλέπουν τη δημιουργία ‘help-desk’ για την επιμόρφωση των δασκάλων και την υποστήριξη της διδασκαλίας στο σχολείο. Στην ουσία, το ‘help-desk’ αυτό θα παρέχει ποικίλες δυνατότητες ενημέρωσης και επικοινωνίας. Εκτός από ‘σημεία συναντήσεων’ για συζήτηση με ειδικούς και συναδέλφους μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και ομάδων συζητήσεων (discussion fora), μπορεί να υπάρχει υπηρεσία FAQ (Frequently Asked Questions), mailing list όλων των συμμετεχόντων για την άμεση ενημέρωσή τους σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος, newsgroups για τη συνεχή πληροφόρηση σε θέματα ειδικού ενδιαφέροντος με παράλληλη συγκρότηση ομάδων ειδικού ενδιαφέροντος, κατάλογοι web-sites με εκπαιδευτικό ή/και πολιτιστικό ενδιαφέρον. Όλα αυτά σε συνδυασμό με την παροχή πρόσβασης σε βάσεις δεδομένων εκπαιδευτικού υλικού, σχεδίων μαθημάτων κτλ. θα υποστηρίζουν την ενημέρωση, την επιμόρφωση των δασκάλων καθώς και το σχεδιασμό της διδασκαλίας με νέα μέσα και υλικό.

Έτσι, τα έργα αυτά αναμένεται ότι θα υποβοηθήσουν και θα επιταχύνουν την είσοδο των σχολείων στην «Κοινωνία της Πληροφορίας», και θα προωθήσουν εθνικές και περιφερειακές ενέργειες για παροχή εκπαίδευσης από απόσταση. Επίσης, κρίνεται ότι θ’ αποτελέσουν σημαντική προσπάθεια προς την κατεύθυνση της ενδυνάμωσης της πολιτιστικής διάστασης της εκπαίδευσης.

Βιβλιογραφία

1. Dobbs S.M. (1997) Learning in and through Art: A Guide to Discipline-Based Art Education, The Getty Center for Education in the Arts.

2. Collis, B. (1996) Tele-learning in a Digital World: The Future of Distance Learning. International Thomson Computer Press: London.

3. ΙΣΤΟΣ, Μελέτη Εφαρμογής, Αθήνα 1997.

4. Papert, S. (1996) The Connected Family: Bridging the Digital Generation Gap. Longstreet Press: Atlanta, Georgia.

5. Το Νησί των Φαιάκων, Τεχνικό Δελτίο, Οκτώβριος 1998.