Το σύνδρομο αποθησαύρισης αναφέρθηκε πρώτη φορά από την επιστημονική κοινότητα στο DSM-V το 2013. Το DSM το ορίζει είτε ως μεμονωμένη διαταραχή είτε ως σύμπτωμα σε άλλες νευροψυχιατρικές διαταραχές (σχιζοφρένεια, άνοια) αλλά συχνότερα απαντάται στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή.

Ωστόσο, πολλοί είναι αυτοί που υποστηρίζουν ότι μπορεί να αποτελεί υπομορφή/ υποκατηγορία της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής (δυσκολία στη λήψη αποφάσεων, αναβλητικότητα, δυσλειτουργία στην καθημερινότητα) (Steketee et al,2003, Hartl et al, 2005).

H Ryan (2011) αναφέρει ότι η εμφάνιση του συνδρόμου στους ηλικιωμένους, αποτελεί το «αντίδοτο στη μοναξιά», γεγονός που ενισχύει την υπόθεση ότι, το σύνδρομο σχετίζεται και με τις  γεροντικές και προγεροντικές άνοιες.

Αποθησαύριση θεωρείται η υπερβολική συγκέντρωση αντικειμένων, τα οποία δεν έχουν κάποια συναισθηματική ή πρακτική αξία, ενώ παράλληλα το άτομο αδυνατεί να τα απορρίψει.

Τα αντικείμενα αυτά συνήθως καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος του σπιτιού, με αποτέλεσμα να περιορίζονται δραστηριότητες όπως μαγείρεμα και καθάρισμα, και το άτομο να θέτει σε κίνδυνο την υγιεινή του.

Το άτομο συνήθως κρατάει μεγάλο αριθμό από άχρηστα πράγματα, όπως ανεπιθύμητα μηνύματα, παλιούς καταλόγους, φθαρμένο εξοπλισμό μαγειρέματος, σπασμένα πράγματα ή σκουπίδια, διατηρεί μη υγιεινά μπάνια, δεν μπορεί να επιστρέψει δανεικά αντικείμενα, νιώθει άγχος και κατάθλιψη.

Το σύνδρομο αποθησαύρισης (Hoarding Disorder) ή αλλιώς σύνδρομο του Διογένη, παρατηρήθηκε πρώτη φορά το 1947 στην Αμερική, όπου δύο αδέρφια βρέθηκαν νεκρά μέσα στο σπίτι τους το οποίο περιείχε 120 τόνους ετερογενή υλικά. Το σύνδρομο αυτό  εσφαλμένα φέρει το όνομα του αρχαίου Έλληνα φιλοσόφου, καθώς έζησε μεν, μια ασκητική ζωή, αλλά, δεν υπάρχει καμιά αναφορά για το εάν παραμελούσε την υγιεινή του.

Τα χαρακτηριστικά της διαταραχής είναι τα εξής:

Το σύνδρομο αποθησαύρισης, επηρεάζει τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τη συμπεριφορά του ατόμου (Steketee et al, 2003).

Του προκαλεί αγωνία ή βλάβη σε κοινωνικούς, επαγγελματικούς ή άλλους σημαντικούς τομείς λειτουργίας.

Τα σημεία και συμπτώματά του περιλαμβάνουν:

•  Ακατάστατους και βρώμικους χώρους διαβίωσης.

• Τάση για συλλογή, άχρηστων και μη αντικειμένων.

• Διαρκής δυσκολία στην απόρριψη ή τον αποχωρισμό από αντικείμενα, ανεξάρτητα από την αξία τους και που δεν του είναι απαραίτητα ή χρήσιμα.

• Αυτή η δυσκολία οφείλεται σε ισχυρή ανάγκη για αποθήκευση αντικειμένων.

• Συσσώρευση αντικειμένων και μετακίνηση των σορών από το ένα μέρος στο άλλο, χωρίς να απορρίπτει τίποτε. Αποτέλεσμα τη συσσώρευση μεγάλου αριθμού αντικειμένων που γεμίζουν και καταστρέφουν τους ενεργούς χώρους διαβίωσης του σπιτιού ή του χώρου εργασίας, στο βαθμό που η χρήση για την οποία προορίζονται δεν είναι πλέον δυνατή.

• Συσσώρευση εφημερίδων, περιοδικών, κάδρων, βιβλίων,γραφείων, σομπών, computers κ.α, τα οποία συνήθως στοιβάζουν, δυσχεραίνοντας έτσι τη μετακίνηση μέσα στην οικία, όταν δε αυτά δε χωρούν στο σπίτι, η συσσώρευσή τους εξαπλώνεται και στον περιβάλλοντα χώρο (υπόγεια, αποθήκες, αυλή).

• Απόκτηση περιττών και φαινομενικά άχρηστων αντικειμένων, ακόμη και σκουπιδιών.

• Υπερβολική προσκόλληση στα συλλεγόμενα αντικείμενα και αίσθημα δυσφορίας όταν οι οικείοι προσπαθούν να τα αγγίζουν ή ζητούν να δανειστούν κάποια εξ αυτών.

• Τα άτομα αυτά θεωρούν ότι, οτιδήποτε συλλέγουν, τους είναι χρήσιμο, ή ακόμη, ότι μελλοντικά θα έχει κάποια αξία. Άλλοτε θεωρούν ότι τα αντικείμενα αποτελούν υπενθύμιση ευτυχισμένων στιγμών ή ενθύμια από προσφιλή πρόσωπα ή ακόμη και αγαπημένα ζώα που μπορεί να είχαν στο παρελθόν. (Frost et al, 1996).

• Δυσκολίες στην οργάνωση των αντικειμένων.

• Τελειομανία

• Δυσκολίες στη διαχείριση των καθημερινών δραστηριοτήτων, όπως ακόμη και τάση για αναβλητικότητα στη λήψη αποφάσεων

• Περιορισμένες κοινωνικές επαφές και αλληλεπιδράσεις.

• Κοινωνική απομόνωση και άρνηση για λήψη βοήθειας όταν τους προσφέρεται.

• Τα συμπτώματα έχουν ως Τα συμπτώματα δεν οφείλονται σε γενική ιατρική κατάσταση (π.χ. εγκεφαλική βλάβη, εγκεφαλοαγγειακή νόσο).

• Τα συμπτώματα δεν περιορίζονται στα συμπτώματα μιας άλλης ψυχικής διαταραχής.

Τα αίτια της εμφάνισης του συνδρόμου αποθησαύρισης

Έρευνες για τα αίτια της διαταραχής έχουν ξεκινήσει πρόσφατα.

Το χρονικό διάστημα ανάπτυξης του συνδρόμου είναι συνήθως απροσδιόριστο αν και θεωρείται ότι σχετίζονται με την παρουσία στρεσογόνων γεγονότων. Δηλαδή αφορά την περίοδο όπου το άτομο προσπαθεί να αντιδράσει αποτελεσματικά σε στρεσσογόνα γεγονότα (Carlock 2010, Hanon 2004).

Η εμφάνιση του συνδρόμου στους ηλικιωμένους θεωρείται το αντίδοτο για τη μοναξιά τους και μπορεί να συνδεθεί με τη γεροντική άνοια.

Έχει παρατηρηθεί ότι τα άτομα αυτά προέρχονται από φτωχές οικογένειες οι οποίες δεν μπορούσαν να αντεπεξέλθουν στις καθημερινές ανάγκες  (Clark et al, 1975).

Τα άτομα αυτά, άλλοτε είναι ιδιαίτερα ευφυή, χαρακτηρίζονται από τελειομανία, κοινωνική απομόνωση, επιθετική συμπεριφορά και συναισθηματική αστάθεια.

Η προσωπικότητά τους μπορεί να είναι εξαρτητική και τέλος τείνουν να παραγνωρίζουν την πραγματικότητα (Reyes-Ortiz, 2001).

Παράγοντες κινδύνου

Η αποθησαύριση επηρεάζει τα άτομα ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας ή οικονομικής κατάστασης (Saxena et al. 2002).

Τα τελευταία χρόνια, που οι ερευνητές άρχισαν να μελετούν το σύνδρομο, διαπίστωσαν ότι οι «πάσχοντες» δεν αναζητούσαν βοήθεια από θεραπευτές. Έτσι παρατηρήθηκε ότι οι παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση του συνδρόμου σχετίζονται με :

• την ηλικία: στην πρώιμη εφηβική ηλικία υπάρχει η τάση για συλλογές, η οποία συν το χρόνο αυξάνεται

• το οικογενειακό ιστορικό: οι άνθρωποι που συσσωρεύουν, είναι πιθανό στο στενό οικογενειακό περιβάλλον τους να έχουν άτομα με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή.

• τα στρεσσογόνα γεγονότα ζωή: ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου, ένα  διαζύγιο ή η απώλεια αντικειμένων λόγω π.χ μιας πυρκαγιάς, αποτελούν αγχωτικά

γεγονότα ζωής, τα οποία δύσκολα μπορούν να αντιμετωπίσουν κάποιοι άνθρωποι.

• την κοινωνική απομόνωση: οι άνθρωποι που συσσωρεύουν συνήθως είναι κοινωνικά αποσυρμένοι αλλά και απομονωμένοι. Σε πολλές περιπτώσεις, η ίδια η αποθησαύριση μπορεί να οδηγήσει σε κοινωνική απομόνωση. Επιπλέον, ορισμένοι εξ αυτών επιδιώκουν την απομόνωση προκειμένου μόνοι τους και ανενόχλητοι να μπορούν να συσσωρεύουν αντικείμενα.

• την τελειομανία: τα άτομα που με καταναγκαστικό τρόπο συσσωρεύουν συχνά είναι τελειομανείς. Είναι ανήσυχοι σχετικά με τη σωστή απόφαση που πρέπει να πάρουν όσον αφορά τι πρέπει να κρατήσουν και τι να απορρίψουν και έτσι προκειμένου να μην λάβουν την απόφαση που θα τους «αδικήσει», οδηγούνται στο να κρατούν τα πάντα (Mathews et al,2007).

Πώς αντιμετωπίζεται

• Φάρμακα: Η ψυχαναγκαστική αποθησαύριση αντιμετωπίζεται φαρμακευτικά με τη χρήση παροξετίνης.

• Ψυχοθεραπευτικά: Μπορεί να εφαρμοσθεί η γνωστική-συμπεριφορική θεραπεία (CBT) όπου ο ασθενής μπορεί να κατανοήσει τους λόγους για τους οποίους θεωρεί ότι είναι υποχρεωμένος να αποθηκεύει, με ποιο τρόπο μπορεί να απορρίψει και να οργανώσει το χώρο του, αναπτύσσει δεξιότητες λήψης αποφάσεων, μαθαίνει και εκτελεί ασκήσεις χαλάρωσης.

Αυτή η μέθοδος θεραπείας συνήθως περιλαμβάνει την έκθεση σε καταστάσεις που προκαλούν άγχος και τη γνωσιακή αναδιάρθρωση των πεποιθήσεων που σχετίζονται με την αποθήκευση αντικειμένων.

• Κοινωνική στήριξη: Η έρευνα σχετικά με τις θεραπείες που βασίζονται στο διαδίκτυο (όπου οι συμμετέχοντες έχουν πρόσβαση σε εκπαιδευτικούς πόρους, γνωστικές στρατηγικές και ομάδες συνομιλίας) έχει επίσης δείξει πολλά υποσχόμενα αποτελέσματα τόσο από πλευράς βραχυπρόθεσμης όσο και μακροπρόθεσμης θεραπείας.

• Η εργασία για το σπίτι (homework) περιλαμβάνει την εξάλειψη, αφαίρεση, οργάνωση και βοήθεια για τυχόν ακαταστασία η οποία μπορεί να υπάρχει στο χώρο και του προκαλεί άγχος. Οι Tolin και συνεργάτες (2007) ανέφεραν ότι οι ασθενείς είχαν βελτιωθεί αρκετά με την γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (Tolin et al, 2007).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

• Carlock C (2010). «Convulsing hoarding to the eldery: Self-neglect is often the consequence»(online), available from www.nursing.advanceweb.com (Dec 2010)

• Clark A, Mankikar G, Gray I (1975). «Diogenes syndrome: a clinical study of gross neglect in old age», Lancet 1 (7903): 366-368

• Frost R, Hartl T (1996). « A cognitive-behavioral model of compulsive hoarding», Behav Res Ther, 34(4):341-350

• Hanon C (2004). «Diogenis syndrome: a Transnosographic approach», Engephale, 30(4):315-322

• Mathews A, Nievergelt M, Azzam A, Garrido H, Chavira A, Wessel J (2007). «Heritability and clinical features of multigenerational families with obsessive-compulsive disorder and hoarding», American Journal of Medical Genetics B Neuropsychiatric Genet, 144(2), 174-182

• Reyes-Ortiz C (2001.) « Diogenis syndrome: the self-neglect eldery », Comprehensive Therapy, 27(2): 117-121

• Ryan S (2011). «Hoarding Disorder (Compulsive Hoarding): A Comprehensive Literature Review and Professional Training to Prepare Clinicians to Treat Problematic Hoarding», available from www.ir.stthomas.edu (Dec 2011)

• Saxena S, Maidment K, Vapkit T, Golden G, Rishwain T, Rosen R, Tarlow G, Bustritsky A (2002). « Obsessive –compulsive hoarding: symptom severity and response to multi-modal treatment», J Clin Psychiatry, 63:21-2

• Steketee G, Frost R (2003). « Compulsive hoarding: current status of the research», Clin Psychol Rev,23(7): 905-927

• Tolin D, Frost R, Steketee G (2007). «An open trial of cognitive-behavioral therapy for compulsive hoarding», Behaviour Research and Therapy, 45(7): 1461-1470

Επιμέλεια: Δρ Ράνια Χιουρέα, Σύμβουλος ΕΑΕ

Βασισμένο: (α) στην Ερευνητική Εργασία «Αντιμετωπίζοντας ασθενή με σύνδρομο αποθησαύρισης ή σύνδρομο Διογένη», Σταθαρού Α., Γαλάτου Χ., Μπερκ Α., 5^ο Πανελλήνιο & 4^ο Πανευρωπαϊκό Επιστημονικό & Επαγγελματικό Νοσηλευτικό Συνέδριο (2012), και (β) στο «Τι είναι το σύνδρομο του Διογένη, ή σύνδρομο αποθησαύρισης;» Posted by IGOR στο https://olympia.gr  10 Ιανουαρίου 2018.

Ανάρτηση: chiourea.gr στο ΥΓΕΙΑ (ΨΥΧΙΚΗ / ΣΩΜΑΤΙΚΗ) - ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΠΟΘΗΣΑΥΡΙΣΗΣ (ή ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΤΟΥ ΔΙΟΓΕΝΗ)

Διαβάστε επίσης:

• Τι είναι η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΨΔ / OCD)
• Πώς θα καταλάβετε ότι κάποιος πάσχει από Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΨΔ)